Rudy

Początki miejscowości związane są z klasztorem cystersów , założonym tutaj w 1258 r. Zakonnicy zostali sprowadzeni z Jędrzejowa przez księcia Władysława III Opolczyka.
Dokument fundacyjny określał prawa i przywileje, jakimi cieszył się klasztor: był on wyjęty spod sądowniczej władzy księcia, otrzymał prawo polowania w okolicznych lasach, zakładania nowych wiosek, kolonizowania oraz prawo prowadzenia handlu i rzemiosła.
Prócz działalności gospodarczej klasztor był także poważnym ośrodkiem kulturalnym i naukowym. Sławne było zwłaszcza gimnazjum, które powstało w roku 1744 oraz o bogata biblioteka. Zakonnicy zajmowali się również przepisywaniem ksiąg. Cystersi przebywali w Rudach do 1810 roku.
Pierwszy, tymczasowy kościół wybudowali w połowie XIII wieku. Następny, konsekrowany w 1303 roku, zachował się do dnia dzisiejszego i jest jednym z najcenniejszych zabytków architektury na Śląsku. Podobnie jak wszystkie kościoły cysterskie, rudzka świątynia oddana została wstawiennictwu Matce Bożej Wniebowziętej.
Świątynia została wybudowana w stylu gotyckim, na planie krzyża łacińskiego. Bez wieży, orientowana, trójnawowa o przęsłach nakrytych sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. Gruntowną przebudowę kościoła przeprowadzono w XVII wieku, m.in. dobudowano zakrystię. W latach 1723-1726 dobudowano przy południowym ramieniu kaplicę z kryptą ku czci NMP. Przy końcu prac budowlanych doszło do groźnego pożaru. W trakcie odbudowy zmieniono frontową elewację kościoła poprzez połączenie z nowowybudowaną wieżą. Ściany pokryto bogatą sztukaterią, a całemu wnętrzu nadano wystrój barokowy. Ponownie kościół spłonął w roku 1945. Po II wojnie światowej został odrestaurowany. Zdecydowano wtedy o regotyzacji - przywróceniu pierwotnego, gotyckiego wyglądu świątyni. Biskup gliwicki Jan Wieczorek w 1995 roku podniósł kościół p.w. Wniebowzięcia NMP w Rudach do rangi diecezjalnego sanktuarium Matki Boskiej Rudzkiej.
Cystersi jako zakon reguły benedyktyńskiej są w zasadzie zakonem kontemplacyjnym, nienastawionym bezpośrednio na duszpasterstwo. Na Śląsku istniały jednak ślady duszpasterskiej działalności zakonników, spowodowane brakiem duchowieństwa oraz apostazją wielu księży w czasie reformacji. Na terenie posiadłości mnichów rudzkich znajdowało się wiele wiosek, dlatego też cystersi musieli zapewnić opiekę duszpasterską dla mieszkającej tam ludności. W ten oto sposób świątynia w Rudach z biegiem czasu stała się kościołem parafialnym. Legenda podaje, że pierwszym proboszczem w Rudach był ojciec Benedykt, cysters z Jędrzejowa.
W 1810 roku dekretem cesarskim wszystkie dobra kościelne i zakonne zostały zsekularyzowane. Konwent w Rudach liczył wtedy 32 członków. Ojcowie musieli opuścić swój klasztor. Większość zakonników rozproszyła się po okolicznych wioskach celem sprawowania posługi duszpasterskiej, część pozostała w Rudach. Dobra klasztorne stały się własnością księcia von Hessen-Kassel. Klasztor stał się od 1820 roku siedzibą książąt raciborskich i był nią bez przerwy aż do II wojny światowej. Pożar spowodowany przez Armię Czerwoną w styczniu 1945 roku prawie całkowicie zniszczył zabudowania poklasztorne. Dopiero w 1998 roku ówczesny wojewoda katowicki w imieniu skarbu państwa przekazał pocysterskie zabudowania i park diecezji gliwickiej. Od tego czasu w zdewastowanych budynkach trwają prace remontowe, by docelowo stworzyć tam diecezjalny Ośrodek Formacyjno-Edukacyjny. Mimo wielu prac do tej pory nie udało się uzupełnić braków w zadaszeniu. Widoczne są także pęknięcia murów. Obiekt wymaga również gruntownej odbudowy wewnątrz. Szacuje się, że aby zespół doprowadzić do dawnej świetności, potrzeba kilkanaście milionów złotych.
W okresie letnim, w soboty i niedziele, poklasztorne budynki udostępnione są zwiedzającym. Uporządkowany i zadbany ogród służy natomiast mieszkańcom Rud i licznie przybywającym turystom i pielgrzymom.